‘Ik wil toewerken naar een rookvrije generatie’’, zegt professor Brigit Toebes, hoogleraar internationaal gezondheidsrecht en zorg aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Toebes krijgt van het KWF Kankerbestrijding 300.000 duizend euro subsidie om te onderzoeken hoe wetgeving en beleid kunnen bijdragen aan het terugdringen van roken in Europa. Concreter gesteld: wat gebeurt er met het aantal rokers als de belasting van een pakje sigaretten omhoog gaat? Of wat is het gevolg als er geen merknaam meer op rookwaar staat?
Recht en beleid
Het is een onderzoek dat een stap verder gaat dan sec de gevolgen van roken onderzoeken. ,,Medisch onderzoek is natuurlijk ontzettend belangrijk’’, zegt Toebes in haar huiskamer in Haren, ,, maar als je echt iets wil veranderen, dan zijn recht en beleid ook cruciale middelen.’’
Toebes is van mening dat kinderen niet in de verleiding horen te komen om te roken. Jongeren zijn kwetsbaar: ,,Negentig procent van de volwassen rokers is in de tienerjaren begonnen en twee op de drie wordt roker voor zijn of haar negentiende. Roken heeft grote gevolgen voor later in hun leven, die kinderen niet altijd kunnen overzien.’’
De Wereldgezondheidsorganisatie, waarvoor Toebes tevens jurist is, heeft onderzocht dat wereldwijd de helft van de kinderen negatieve gevolgen ondervindt van meeroken. ,,Ik wil kinderen beschermen met behulp van wetgeving en beleid.’’
Hoe staat Europa ervoor?
Voor KWF is het voorkomen dat kinderen gaan roken een van de topprioriteiten. Toebes noemt dat roken het grootste vermijdbare risicofactor is voor kanker. Liefst 30 procent van de sterfte komt door roken.
,,Ik stel me zo voor dat het KWF waarschijnlijk pragmatisch naar die cijfers heeft gekeken en zich heeft afgevraagd: ‘Hoe gaan we daar iets aan doen?’ Het aanscherpen van beleid en wetgeving zijn krachtige wapens tegen roken.’’ Toebes gaat komende tijd onderzoeken hoe we ervoor staan in Europa. Wat voor beleid er is en hoe dat functioneert.
Er zijn al een aantal maatregelen genomen die goed werken, zegt de onderzoeker. De belasting op rookwaar verhogen bijvoorbeeld. Dat is een sterk middel gebleken om rokers te demotiveren, vooral jongeren. Australië loopt op dit gebied voorop. Voor een pakje legt een roker daar omgerekend vijftien euro neer. Ook hebben ze op het continent plain packages. Neutrale pakjes met een grote gezondheidswaarschuwing. Het werpt zijn vruchten af. In Australië is het aantal rokers historisch laag: 12 procent.
In Nederland ligt dat percentage rond 23 procent. ,, Dat is als we naar anderen landen kijken niet heel hoog, maar ook niet laag. We zijn middenmoot. Er is ruimte voor verbetering.’’
Balans
Toebes mist de maatschappelijke discussie in Nederland. Dat is wel anders in andere landen. ,,Neem Groot-Brittannië, daar is nu een grote discussie gaande over sugar tax, de belasting op producten met suiker. Ze zou graag zien dat er een discussie over roken op gang komt, want als er over gepraat wordt, wordt er ook over nagedacht.
Nederlanders hechten volgens Toebes veel waarde aan hun autonomie en worden niet graag belerend toegesproken. Ze wil op zoek naar een balans tussen deze autonomie en strengere regulering, passend in de Nederlandse samenleving.
Betaalbaar en toegankelijke zorg
,,Ik wil niet het belerende type zijn. Als je mij vijftien jaar geleden had gevraagd of ik soortgelijk onderzoek had willen doen, had ik het denk ik afgewezen. Ik vond toen dat mensen zelf moesten weten of ze wilden roken of niet. Maar nu ben ik van mening dat er gewoon iets niet goed gaat als we kinderen niet tegen roken kunnen beschermen.’’
Het onderzoek naar de regulering van tabak past in Toebes’ bredere onderzoek naar de regulering van chronische ziektes wereldwijd. ,,Kanker, diabetes en hart- en vaatziekten veroorzaken inmiddels 65 procent van de mondiale sterfte, het grootste deel daarvan in minder ontwikkelde landen. We onderzoeken hoe deze medische zorg betaalbaar en toegankelijk blijft.’’
Reactie van Clean Air Nederland:
Mevrouw Toebes stelt dat "Nederlanders veel waarde hechten aan hun autonomie en niet graag belerend worden toegesproken", en dat ze 15 jaar geleden vond dat "mensen zelf moesten weten of ze wilden roken of niet."
Ik denk dat dit beeld niet een zelfstandig en vast gegeven is maar het resultaat van vele decennia krachtige reclame, marketing en lobby door de tabaksindustrie. Het zou wat mij betreft goed zijn om die gestelde autonomie eens verder te onderzoeken.
In het verkeer als vergelijkbaar maatschappelijk krachtenveld heb ik nog nooit een automobilist horen zeggen: "het is MIJN auto dus ik bepaal zelf wel hoe hard ik rij", of "pure betutteling die stoplichten en alle andere verkeersregels!"
Iedere verkeersdeelnemer beseft dat het geheel aan verkeersregels nodig is voor de veiligheid en vrijheid van alle actieve en passieve verkeersdeelnemers.
Clean Air Nederland is 42 jaar geleden opgericht (1974) en zet zich actief in om alle persoonlijke en maatschappelijke gevolgen van roken in te perken of te voorkomen. In die periode hebben wij met grote regelmaat moeten vaststellen dat de tabaksindustrie er helaas bijzonder goed in geslaagd is het maatschappelijk beeld van roken misleidend neer te zetten als een stoere vrijheid gekoppeld aan gezelligheid succes en rijkdom. Nog dagelijks wordt er in films of Tv-series gerookt en altijd is het een moderne variant van de "stoere vrije" Marlboro cowboy. Mijn gevoel/vraag is dan iedere keer weer zit ik nu te kijken naar een (goed betaalde) illegale tabaksreclame of gelooft de maker van deze film/serie echt in het misleidende beeld neergezet door de tabaksindustrie.
Ook in de politiek is de tabakslobby krachtig en succesvol. Bij de invoering van de rookvrije horeca op 1 juli 2008 is de tabaksindustrie er bijzonder goed in geslaagd in iedere discussie het rookverbod te bestempelen als "betutteling". Tot op de dag van vandaag weten nog steeds politici -met name de VVD- wetgeving met betrekking tot roken te bestempelen als betutteling. Zelfs onze minister van Volksgezondheid Edith Schippers doet hier aan mee. Onbegrijpelijk hoe je een dodelijke verslaving met jaarlijks ruim 20.000 doden een liberale vrijheid kunt noemen, voor mij is dat een vorm van ernstige misleiding en verwaarlozing van de (rokende) burger.
Samenvattend, ik denk dat het sociale en maatschappelijke beeld van roken in sterke mate bepaald is door de miljardenbudgetten van de tabaksindustrie. Hierin ligt mijns inziens ook een duidelijk oplossingsrichting en kans. Dam de tabaksreclame sterk in. Breek het "stoere vrije Marlboro cowboy" beeld af en vervang het door de harde werkelijkheid. Net zoals in het verkeer zullen wetten en handhaving dan beter geaccepteerd worden. Doe je dat niet dan blijft het dweilen met de kraan open.
Tom Voeten, voorzitter Clean Air Nederland
