De handel in illegale sigaretten neemt in Nederland snel toe nu de tabaksprijzen stijgen en de verkooppunten worden verminderd. Uit onderzoek van de douane blijkt dat ongeveer 25% van de sigaretten in Nederland illegaal zijn.
Vooral in de regio Rijnmond worden regelmatig grote hoeveelheden in beslag genomen; zo onderschepte de douane in juni nog zes miljoen sigaretten en 4.500 kilo shag.
Soorten illegale sigaretten en gezondheidsrisico’s
Illegale sigaretten kunnen op twee manieren worden verhandeld. In de meeste gevallen worden legale sigaretten in het buitenland gekocht en vervolgens naar Nederland gesmokkeld zonder de verplichte accijnzen te betalen. Daarnaast zijn er namaaksigaretten, die zowel illegaal geproduceerd als verkocht worden. Het grote probleem met deze namaaksigaretten is dat de kwaliteit van de inhoud onvoorspelbaar en vaak gevaarlijk is. Jan Hein Sträter, directeur van de Vereniging Nederlandse Sigaretten- en Kerftabak-fabrikanten (VSK), benadrukt dat legaal geproduceerde sigaretten al ongezond zijn, maar dat er bij hen wel toezicht is op de ingrediënten en kwaliteit. In namaaksigaretten kunnen schadelijke stoffen zitten zoals zware metalen, pesticiden, uitwerpselen en zelfs medicijnresten.
Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) erkent dat de schadelijke stoffen in illegale sigaretten soms hoger zijn dan die in legale producten. Desondanks stellen zij dat alle sigaretten zeer schadelijk zijn, en dat er geen direct bewijs is dat illegale sigaretten meer ziekten of sterfgevallen veroorzaken. Daarom ziet het RIVM geen reden om illegale sigaretten speciaal te reguleren of onderzoeken.
Reacties op accijnsverhoging
Voorstanders van tabaksregulering, zoals Wanda de Kanter van Rookpreventie Jeugd, pleiten voor de accijnsverhogingen om het roken, vooral onder jongeren, te ontmoedigen. Ze stelt dat de schadelijkheid van reguliere sigaretten al zo groot is dat het verschil met illegale varianten niet significant is. Volgens haar helpt de accijnsverhoging om nieuwe rokers af te schrikken en zo gezondheidsproblemen op de lange termijn te verminderen. De VSK wijt de groeiende markt voor illegale sigaretten echter juist aan deze hogere belastingen, omdat de hoge kosten consumenten richting smokkelwaar en namaak drijven.
Wetshandhaving en de rol van de douane
De bestrijding van illegale sigaretten ligt voornamelijk bij de douane en de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD), die samenwerken met het Openbaar Ministerie in het zogenaamde ‘SMOKEteam’. Dit team houdt toezicht op de productie, handel en smokkel van illegale tabaksproducten en doet regelmatig inbeslagnames in winkels, luchthavens en havens. Zo worden bijvoorbeeld passagiers op vliegvelden gecontroleerd op het smokkelen van tabaksproducten, en er zijn vrachtcontroles om smokkelwaar tegen te houden. Producten die in beslag worden genomen, worden vernietigd om te voorkomen dat ze alsnog op de markt komen.
De politie behandelt de aanpak van illegale sigarettenhandel als een lage prioriteit, omdat het zich vooral richt op thema’s als cybercrime en beveiligingstaken. Ze ondernemen actie bij meldingen of als ze illegale sigaretten tegenkomen bij een fouillering, maar de verantwoordelijkheid voor de aanpak ligt hoofdzakelijk bij de douane en niet bij de politie. Het bestrijden van accijnsfraude heeft voor de douane wel prioriteit, omdat de illegale tabakshandel criminelen helpt om andere criminele activiteiten te financieren, en daarnaast de belastinginkomsten van de staat aantast.
Financiële impact
De douane en het SMOKEteam richten zich op de bestrijding van deze illegale handel niet alleen vanwege de gezondheidsrisico’s, maar ook vanwege de economische schade voor de Nederlandse staat. Illegale sigarettenhandel kost de overheid aanzienlijke accijnsopbrengsten, die verloren gaan aan criminele netwerken.
